Η επίκαιρη πρωτοβουλία του πολιτιστικού συλλόγου Καρυάς -σε συνεργασία με τους πολιτιστικούς συλλόγους των όμορων αρκαδικών χωριών(Νεστάνης, Λουκά, Σκοπής, Αρτεμισίου, Σάγκα, και Πικερνίου)-να διοργανώσει τιμητική εκδήλωση στις 9 Αυγούστου, παραμονή της επετείου της Μάχης της Γράνας,μας έδωσε αφορμή να θυμηθούμε και λίγο την ιστορία μας .Η ιστορία είναι ο θεμέλιος λίθος της Ελλάδας ΓΙΑΤΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ...ο τόπος αυτός είναι ποτισμένος με αίμα προγόνων μας, για να είμαστε εμείς ελεύθεροι. Και η ρήση του Εθνικού μας Ποιητή Διονυσίου Σολωμού "το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινό"
1. Γενικό περίγραμμα της Μάχης
Το καλοκαίρι του 1821 η Ελληνική Επανάσταση ήταν σε πλήρη εξέλιξη. Οι νίκες στο Λεβίδι, στο Βαλτέτσι, και στα Δολιανά είχαν χαλυβδώσει το ηθικό των Ελλήνων και είχαν περιορίσει τους Οθωμανούς εντός της Τριπολιτσάς. Έμενε το τελικό βήμα για να ολοκληρωθεί η εκδίωξη των Τούρκων από την Πελοπόννησο, το οποίο τελικά ήρθε με την Άλωση της πόλης στις 23 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους. Πρόδομος αυτού του τεράστιας σημασίας κατορθώματος ήταν η νικηφόρα Μάχη της Γράνας, στις 10 Αυγούστου του 1821. Εκτός από την επιβεβαίωση της στρατηγικής ιδιοφυίας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, η σύγκρουση αυτή έμελλε να αναδείξει και έναν άλλο πρωταγωνιστή που επωμίστηκε μεγάλο βάρος της όλης επιχείρησης: Τον καπετάν Γιαννάκο Δαγρέ, από την Καρυά της Αργολίδας.
2. Ο Καπετάν Δαγρές
Ο Γιαννάκος Δαγρές (1780 - 1854) ήταν παλιός φίλος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη από τις προεπαναστατικές εποχές όπου άνθιζε η Κλεφτουριά. Ο τομέας δράσης του Καρυώτη οπλαρχηγού ξεκινούσε από το όρος Αρτεμίσιο και έφτανε ως στα πρόθυρα του Άργους. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είχε άριστη γνώση της τοπογραφίας της Πελοποννήσου και των οπλαρχηγών στους οποίους μπορούσε να υπολογίζει στην κάθε περιοχή. Έτσι ήξερε ότι στη δυτική Αργολίδα, ο Δαγρές ήταν "ο άνθρωπος του": Ένας σκληρός και τραχύς ορεσίβιος, ένας πιστός σύντροφος στον οποίο μπορούσε να βασιστεί.
Τις παραμονές της Μάχης της Γράνας, στόχος του Γενικού Αρχηγού της Επανάστασης ήταν ο απόλυτος εγκλεισμός των Τούρκων μέσα στην Τρίπολη και η αποκοπή κάθε δυνατότητας ανεφοδιασμού τους. Ο διορατικός στρατηγός εκμεταλλεύτηκε το ότι λίγα χιλιόμετρα βορείως της Τρίπολης οι πρόποδες του Μαινάλου στα δυτικά, και του Κτενιά στα ανατολικά φτάνουν στην κοντινότερη απόσταση μεταξύ τους (λίγο πάνω από δύο χιλιόμετρα) και δημιουργούν ένα στενό πέρασμα μεταξύ των οροπεδίων της Τρίπολης και της Μαντινείας. Έτσι διέταξε την κατασκευή της «Γράνας», μεταξύ των μικρών βουνών Μύτικας και Καπνίστρα, ώστε να εμποδίσει τις κινήσεις των Τούρκων και ειδικά του επίφοβου ιππικού τους. Η Γράνα ήταν ένα μικρών διαστάσεων χαντάκι, που έσπευσαν να σκάψουν μέσα σε λίγες μέρες οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών. Το πρόχειρο αυτό τεχνικό έργο ήταν προορισμένο να παίξει σημαντικό ρόλο στην έκβαση της Μάχης.
Ο Γέρος του Μοριά περιγράφει στα Απομνημονεύματά του, την κατασκευή της Γράνας και την ανάθεση της φύλαξης του ανατολικού μέρους της στον έμπιστό του συμπολεμιστή καπετάν Δαγρέ ο οποίος αμέσως έφτιαξε εκεί το ταμπούρι του : "...ἐπῆρα τοὺς 200 τοῦ Νταγρὲ καὶ τοὺς ἔβαλα εἰς τὸ Μύτικα ἀντίκρυ εἰς τὴν Καπνίστρα καὶ ἔφκιασαν ταμπούρια. Κοιτάζω τὴν γῆν καὶ ἦτον εὔκολο νὰ σκαφθεῖ ἀπὸ τοῦ Μύτικα ἕως εἰς τὴν πέρα μεριὰ τῆς Καπνίστρας, ὅπου ἄφηκα τοὺς στρατιώτας τοῦ Νταγρέ. Ἦτον μακριὰ ἕνα μίλι, καὶ τὸ μισὸ ἦτον γράνες ἀμπελιῶν. Τοὺς λέγω: «Νὰ φτιάσομε μία γράνα ἐδῶ». Τότε ἔγραψα μία διαταγὴ εἰς τὰ Τριπολιτζώτικα χωριά: νὰ μαζωχθοῦν 70 ἕως 200 καὶ νὰ σκάψουν μία γράνα καὶ νὰ ρίχνουν τὸ χῶμα κατὰ τὴν Τριπολιτζά, ἐπειδὴ δὲν ἤλπιζα ὅτι θὰ περάσουν τὴν ἄλλη μεριὰ τῆς γράνας. Καὶ εἰς τρεῖς ἡμέρες τὴν ἔφτιασαν, τὴν ἐπῆγαν ἕως τὰ ταμπούρια καὶ τὴν ἄφησαν 700 βήματα ἕως τὴ ρίζα τοῦ βουνοῦ, ὁποὺ εἶχαν τὰ ταμπούρια."
3. Η εξέλιξη της Μάχης
Τη νύκτα της 9ης προς τη 10η Αυγούστου, 6000 Τούρκοι πεζοί και ιππείς εξήλθαν από την Τρίπολη προς αναζήτηση εφοδίων και χωρίστηκαν σε δύο μέρη. Στόχος τους ήταν να λεηλατήσουν τα κοντινά χωριά στα βόρεια της Τρίπολης. Το ένα κομμάτι των Οθωμανών ανηφόρισε προς τη Μονή Βαρσών ώστε να βρεθεί στο χωριό Λουκά, ενώ το δεύτερο κινήθηκε στα πεδινά με κατεύθυνση τη Νεστάνη, το Σάγκα και το Πικέρνι. Ήταν αυτό το δεύτερο τουρκικό σώμα που επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στους 200 Καρυώτες του Δαγρέ, σκοτώνοντας 27 και τραυματίζοντας 20. Η Μάχη της Γράνας είχε μόλις ξεκινήσει.
Ο Δαγρές και οι άντρες του αντιστάθηκαν σθεναρά, και όταν είδαν ότι η θέση τους ήταν καταδικασμένη να πέσει αναδιπλώθηκαν ψηλότερα πάνω στην Καπνίστρα, στη γνωστή σήμερα ως «Σπηλιά του Δαγρέ» η οποία είχε τότε την ονομασία «τρύπα του μπούρμπουνα». Σε αυτό το σπήλαιο εκτυλίχθηκαν επικές στιγμές με το στρατιωτικό σώμα του Δαγρέ να αποκρούει τις λυσσασμένες επιθέσεις των κατακτητών. Οι Τούρκοι επιχείρησαν ακόμα και να κάψουν τους εντός της σπηλιάς αμυνόμενους, και να τους προκαλέσουν ασφυξία, πετώντας τους αναμμένες κάπες. Στην εν λόγω αναμέτρηση, εκτός από πολλούς συμπολεμιστές του, ο Δαγρές έχασε και τον αδερφό του Θανάση (που λίγους μήνες πριν είχε ενεργό συμμετοχή στη Μάχη του Λεβιδίου). Τους αποκλεισμένους Έλληνες βοήθησαν τελικά οι ενισχύσεις που έστειλε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ο οποίος αντιλήφθηκε έγκαιρα ότι ο Δαγρές βρισκόταν σε μεγάλο κίνδυνο.
Ο Γέρος του Μοριά περιγράφει τη δεινή κατάσταση στην οποία βρέθηκε ο Καρυώτης ήρωας και πώς αυτός έσπευσε να τον βοηθήσει: "Ὁ Νταγρὲς ἐκλείσθη εἰς μία σπηλιὰ μὲ 4. Εὐθὺς σὰν ἤκουσα τὰ ντουφέκια, ἐκατάλαβα ὅτι ἐκτύπησαν τὸν Νταγρὲ καὶ ἐκίνησα. Εἰδοποίησα ὅλα τὰ ὀρδιὰ τὰ Καρυτινὰ νὰ τραβοῦν κοντά μου, καὶ ἐγὼ ἐβγῆκα μὲ τὸν ἀγιουτάντε μου Φωτάκο εἰς τὸ Χωματοβούνι, καρσὶ (ἀντίκρυ) στὸ Μύτικα, καὶ μιὰ τρακοσαριά, οἱ ὀγληγορότεροι, τοὺς ἔστειλα νὰ πιάσουν τὴ γράνα καὶ νὰ πᾶνε εἰς βοήθεια τοῦ Νταγρέ. Ἐπέρασαν αὐτοὶ ἀπὸ κοντά, ἦλθαν ἄλλοι 200, τοὺς ἔστειλα καὶ αὐτούς, καὶ ἦλθαν Καρυτινοὶ 1.000. Οἱ Τοῦρκοι ὁποὺ εἶχαν μείνει στὴν Τριπολιτζά, ἐβγῆκαν κι ἐπολεμοῦσαν διὰ νὰ ἐμποδίσουν τοὺς Ἕλληνας νὰ ἔλθουν εἰς βοήθειαν. Οἱ στρατιῶτες ὁποὺ εἶχα στείλει ἐκτύπησαν τοὺς Τούρκους ἀποπάνω, καὶ τοὺς ἐτζάκισαν, καὶ ἐγλύτωσαν τὸν Νταγρέ."
Μετά την απαγκίστρωση του από τη σπηλιά, ο Δαγρές μανιασμένος από τον χαμό των ανδρών και του αδερφού του ανασύνταξε τους πολεμιστές του και ξεχύθηκε στην πεδιάδα, έφτασε στη Γράνα και μαζί με τους εκεί οχυρωμένους Έλληνες συμμετείχε στη συντριβή των τουρκικών δυνάμεων που επέστρεφαν προς την Τρίπολη με τα ζώα τους φορτωμένα πλιάτσικο από τη λεηλασία των προαναφερθέντων χωριών. Η επιμονή, η αντοχή, και η ορμητικότητά του Δαγρέ έδωσαν τη νίκη στα ελληνικά όπλα. Οι Τούρκοι επέστρεψαν καταρρακωμένοι στην Τρίπολη, με άδεια χέρια, και με 400 απώλειες. Μάταια οι εντός της Τρίπολης Οθωμανοί προσπάθησαν να τους βοηθήσουν, αφού και οι ενισχύσεις που τους έστειλαν υπέκυψαν στην ανωτερότητα των Ελλήνων. Ήταν η τελευταία φορά που οι Τούρκοι θα αποτολμούσαν να βγουν από την Τρίπολη, μέχρι που αυτή τελικά να πέσει στα χέρια των Ελλήνων, μετά από περίπου σαράντα ημέρες.4. Ο Δαγρές απροσκύνητος και πιστός στον Κολοκοτρώνη μέχρι τέλους της Επανάστασης
Η δράση του καπετάν Δαγρέ συνεχίζεται και μετά τη Γράνα, από την Άλωση της Τρίπολης μέχρι και την εισβολή του εισβολή του Ιμπραήμ, σταθερά στο πλευρό του Κολοκοτρώνη. Όταν έπεσε η Τριπολιτσά, το ενδιαφέρον του Δαγρέ δεν ήταν λαφυραγώγηση, αλλά η τιμωρία των κατακτητών και ιδίως των προδοτικών συνεργατών τους. Παροιμιώδης έχει μείνει ο τρόπος θανάτωσης του κοτζαμπάση Σωτηρίου Κουγιά που είχε ταχθεί με το μέρος των Τούρκων και είχε κλειστεί μαζί τους στην Τρίπολη. Αλλά και στις 4 Ιουλίου του 1827, όταν οχυρωμένος μαζί με άλλους οπλαρχηγούς στην περιοχή της Βλασίας, στην ορεινή Αχαΐα, δέχτηκε την επίθεση Τουρκοαιγυπτίων και προσκυνημένων στον Ιμπραήμ Ελλήνων το στρατιωτικό του σώμα ήταν το μόνο που δεν λύγισε. Μάλιστα μετά το τέλος της μάχης επέπληξε φαρμακερά όσους αρχηγούς υποχώρησαν στη θέα των πολυάριθμων εχθρών.
5. Δύο σημαντικές αναφορές για τον Δαγρέ και την καθοριστική συνεισφορά του στη Μάχη της Γράνας:
Εκτός από τον θρυλικό Γέρο του Μοριά, εγκωμιαστικά μιλούν για τον Δαγρέ και δύο άλλες σημαντικές προσωπικότητες της εποχής του, ο υπασπιστής του Κολοκοτρώνη o Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθόπουλος) , και ο μεγάλος βάρδος της Επανάστασης ο περίφημος Τσοπανάκος (Παναγιώτης Κάλλας) . Ο πρώτος ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, μιας και πολέμησε στην πρώτη γραμμή, και στα απομνημονεύματά του μας παραδίδει ότι: "Ὁ καπετάνιος αὐτὸς ἐγένετο περίφημος διὰ τοὺς στρατιωτικούς του ἀγῶνας, οἵτινες φαίνονται εἰς τὰ ἀπομνημονεύματα, ἰδίως δὲ κατὰ τὴν πολιορκίαν τῆς Τριπολιτσᾶς, καὶ τὴν μάχην τῆς Γράνας καὶ Καπνίστρας, ὅπου ἐντὸς τῆς ἐκεῖ σπηλιᾶς καὶ ἐκινδύνευσε. Μετὰ δὲ τὴν ἅλωσιν τῆς Τριπολιτσᾶς αὐτὸς καὶ οἱ περὶ αὐτὸν, συνέλαβον τὸν Σωτῆρον Κουγιᾶν πρόκριτον τῆς ἐπαρχίας ἐκείνης, καὶ τὸν ἐτιμώρησαν, διότι οὗτος, ὡς ἔλεγον, ἦτο σύντροφος τῶν Τούρκων κατὰ τὸν χρόνον τῆς πολιορκίας τῆς πόλεως, βασανιζόμενος δὲ ἀπὸ τὸν Νταγρὲν ἀπέθανεν. Ἔλαβε δὲ μέρος καὶ εἰς ἄλλας πολλὰς μάχας κατὰ τὴν πολιορκίαν τοῦ Ναυπλίου, τὴν εἰσβολὴν τοῦ Δράμαλη καὶ ἀλλοῦ." Ο δε Τσοπανάκος συνέθεσε ένα πολεμικό άσμα για να εξυμνήσει τη δράση του Δαγρέ στη Γράνα:
Πόλεμο κάνει ο Δαγρές,
μύριες, χίλιες φορές,
οι Περσιάνοι τον εκλειούνε
και με πέτρες τον κτυπούνε.
Δεν ημπορεί να σηκωθεί,
παρά ανδρείως πολεμεί,
είκοσι Τούρκους σκοτώνει,
σμίγει τον Κολοκοτρώνη.
Κολοκοτρώνης και Δαγρές,
στους Τούρκους κάνουνε φθορές,
σκοτώσανε διακόσιους
και λαβώσανε άλλους τόσους.
Τρακόσια ζώα πήρανε,
καθώς πολλοί τα είδανε,
τους επήραν τα μουλάρια,
τ’ ανδρεία παλικάρια.
6. Η κληρονομιά της Μάχης της Γράνας
Η πολιορκία της Τριπολιτσάς μπήκε σε νέα φάση μετά τη νίκη στη Γράνα. Η "τανάλια" των Ελλήνων γύρω από την πόλη έκλεισε εντυπωσιακά, και τα στρατόπεδα των οπλαρχηγών έφτασαν σε απόσταση βολής από αυτήν. Ο Δημήτριος Υψηλάντης ενθουσιασμένος από την εξέλιξη της μάχης έστειλε επιστολή όπου συγχαίρει τον Γέρο και όλους του συντελεστές της επιτυχίας, μέσα σε αυτούς και τον καπετάν Δαγρέ. Γράφει ο αγνός πρίγκιπας:
"Γενναιότατε καπετάν Θεοδωράκη Κολοκοτρώνη!
Εις την μάχην της 10ης Αυγούστου μ' όλην την υπεροχήν του πλήθους των τυράννων και την αιφνίδιον ορμήν αυτών εδείξατε στρατηγικώτατην πρόνοιαν, εξαποστείλας εν καιρώ τους στρατιώτας σου και εμψυχώσας αυτούς με την γενναιοτητά σου, όθεν εκέρδισας την λαμπράν εκείνην νίκην. Χαίρων λοιπόν μετά της πατρίδος, μακαρίζω ως ιερούς μάρτυρας τους εις την μάχην ανδρείως αποθανόντας και περί των φαμιλιών αυτών θέλω εισάξει νόμον, να τρέφονται από την πατρίδα. Σε δε και τους ευπειθείς και γενναίους καπεταναίους και στρατιώτας σου επαινών και ομολογών δημοσία την ευχαρίστησίν μου εύχομαι ν' αναφαίνεσθε πάντοτε νικηταί και εντός ολίγου να συνεορτάσωμεν την τέλειαν ελευθέρωσιν της πατρίδος".
Η ευχή του Υψηλάντη πραγματοποιήθηκε. Η Γράνα επισφράγισε τη δυναμικότητα της Επανάστασης και κατέστησε νομοτελειακή εξέλιξη την Άλωσης της Τριπολιτσάς. Και ο καπετάν Δαγρές, υπό την αρχηγία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, έφερε εις πέρας το καθήκον του!
7. Η σπηλιά του Δαγρέ και δύο προφορικές παραδόσεις
Η "τρύπα του μπούρμπουνα", αυτή που μετά τη Μάχη της Γράνας έγινε γνωστή ως "σπηλιά του Δαγρέ) είναι ένα μικρό και ταπεινό σπήλαιο στο βόρειο τμήμα του μικρού όρους Καπνίστρα, κρυμμένο μέσα σε πυκνή βλάστηση κάτω από το σημερινό εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία του χωριού Λουκά. Είναι ένα εν πολλοίς άγνωστο μέρος, όμως με ένδοξη ιστορία, το οποίο οφείλουμε να αναδείξουμε και να το καταστήσουμε ευρύτερα γνωστό. Είναι ένας τόπος θυσίας για την Ελευθερία της Πατρίδος, και όποιος μπορεί και θέλει να πάρει μια "γεύση" 1821 οφείλει να επισκεφθεί αυτό το μέρος όπου δοξάστηκε ο καπετάν Δαγρές.
Ένα δημοτικό τραγούδι έχει διεκτραγωδήσει την άμυνα του Δαγρέ στη σπηλιά και τον σωτήριο ερχομό του Κολοκοτρώνη:
"Eχτές, προχθές που πέρναγα στα κλέφτικα λημέρια άκουσα αναστεναγμούς κι’ αντρίκια μοιρολόγια.
Ποιος νά 'ταν που βλαστήμαγε κι’ έχυνε μαύρα δάκρυα; Οι Τούρκοι τον φωνάζανε και τον παρακαλούσαν: Έβγα Δαγρέ προσκύνησε και δωσ' μας τ’ άρματά σου, να περπατάς ελεύθερος Τούρκος μη σε πειράζει.
Μα μήπως είμαι νιόπαντρος νύφη να προσκυνήσω; Είμαι ο καπετάν Δαγρές είμαι ο Βλαχοκαρυώτης.
Το Θοδωράκη καρτερώ και θα σας πολεμήσω. Ακόμα ο λόγος έστεκε και συνεχειά κρατιόταν Κολοκοτρώνης έφθασε και το Γιαννάκο κράζει: Πού 'σαι Γιαννάκο βρ’ αδελφέ βρέ καπετάνιε;
Ποιος είσαι εσύ που μου μιλάς εσύ που μου φωνάζεις;
Γιαννάκο δε με γνώρισες που είμαι ο Κολοκοτρώνης;
Αν είσαι συ ο Θοδωρής, είσαι ο Κολοκοτρώνης δείξε σημάδια μυστικά άλλος να μη γνωρίζει,
Ιδές την ταμπακέρα μου την φούντα του φεσιού μου!"
Τέλος, ένας θρύλος μιλά για το "σκυλί του Δαγρέ": Τον σκύλο δηλαδή που είχε μαζί του ο Δαγρές αλλά ο οποίος αποδείχθηκε αμελής σκοπός αφού δεν γάβγισε για να ειδοποιήσει τον ιδιοκτήτη του για τον αιφνιδιαστικό ερχομό των Τούρκων. Μετά τη μάχη, ο θρύλος θέλει τον σκύλο να εμφανίζεται μπροστά στον Δαγρέ και αυτός εξοργισμένος να του φωνάζει απλά ένα "Χάσου!", το ζώο να φεύγει συντετριμμένο και να χάνεται από τη στενοχώρια του. Έκτοτε στην περιοχή μας έχει μείνει η φράση ότι ο τάδε "πήγε σαν το σκυλί του Δαγρέ", δηλαδή πικραμένος και μόνος ή "χάθηκε σαν το σκύλο του Νταγρέ" χάθηκε χωρίς να μάθουμε ποτέ τι απέγινε.
