Στην Αργολίδα, 15 λεπτά από το Άργος, κοντά στον αυτοκινητόδρομο Μορέα, υπάρχει η Αγριλίτσα, ένας μικρός ημιορεινός οικισμός 150 κατοίκων. Σε αυτόν επέλεξε να ζήσει ο Φίλιππος Παπαδημητρίου. Είναι νέος αγρότης μεγαλωμένος στην Αθήνα και άλλες μεγάλες πόλεις ανά τον πλανήτη, λόγω του επαγγέλματος των γονιών του.
Μας μιλά από το κτήμα του για την απόφασή του να εγκατασταθεί στον τόπο και να τον βοηθήσει να ζωντανέψει. Έχει αφοσιωθεί στην ελαιοπαραγωγή, παράγοντας ελαιόλαδο υψηλής ποιότητας και με το βλέμμα στραμμένο σε premium αγορές.
«Πριν μία δεκαετία περίπου, η οικογένειά μου θέλησε να αποκτήσει ένα σπίτι στην ύπαιθρο. Το είχε δει σαν επένδυση μέσα στους δύσκολους καιρούς της περιόδου. Βρήκε αυτό εδώ το σπίτι σε καλή τιμή αλλά άθλια κατάσταση. Μαζί με το σπίτι πωλούνταν και ένας ελαιώνας», εξηγεί. «Το αγόρασαν, λοιπόν. Το 2020, μία δεύτερη κρίση, υγειονομική πλέον, με έκανε να επαναπατριστώ από τον Καναδά, όπου είχαμε πάει, και να μείνω μόνιμα στην Αγριλίτσα».
Σε ερωτησή μας γιατί τα θέλγητρα των μεγάλων πόλεων δεν τον κέρδισαν, απαντά ότι προτιμά τον καθαρό αέρα, την ηρεμία και την ομορφιά της υπαίθρου.
Η Αγριλίτσα διαθέτει μόνο ένα δημοτικό σχολείο με οχτώ παιδιά και ένα φανοποιείο. Τίποτα άλλο. Ούτε καφενείο, ούτε καν πλατεία. Και η έλλειψη χώρων συνάθροισης σημαίνει έλλειψη κοινωνικής ζωής, άρα και κοινωνικών δεσμών.
Τι άλλο λείπει; Συγκοινωνία, λέει ο Φίλιππος: «Αν δεν διαθέτεις αμάξι, είσαι αποκλεισμένος». Προσθέτει το απαρχαιωμένο σύστημα άρδευσης, που λειτουργεί με προδιαγραφές 30ετίας: «Το νερό δεν επαρκεί για ποτιστικές καλλιέργειες, μόνο για ελιές. Τα χωράφια εγκαταλείπονται»..
Αρκετοί κάτοικοι, κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας, ασχολούνται με την κτηνοτροφία. Αλλά η περιοχή δεν ενδείκνυται για βοσκή, άρα και αυτή σταδιακά εγκαταλείπεται. Οι περισσότεροι νέοι φεύγουν στο Άργος, την Αθήνα ή το εξωτερικό. Οι υπόλοιποι, ελλείψει επαγγελματικής διεξόδου και κοινωνικής ζωής, ταμπουρώνονται στο προσωπικό συμφέρον, κάτι που κατά καιρούς έχει ενισχύσει και τις πελατειακές σχέσεις με την τοπική εξουσία, παραδέχεται ο Φίλιππος. Όπως λέει, χαριτολογώντας: «Οι άνθρωποι στα χωριά είναι πιο ευέλικτοι από τους ανθρώπους στις πόλεις και υπάρχει ακόμη μία αλληλεγγύη… αρκεί να συγγενεύεις μαζί τους!».
Το χωριό ανήκει στο Δήμο Άργους Μυκηνών, έναν Δήμο που μετά τον «Καλλικράτη» γιγαντώθηκε, ενσωματώνοντας επτά πρώην Δήμους και Κοινότητες. Οι ανάγκες αυξήθηκαν ραγδαία, όχι όμως οι πόροι. Όπως είναι αναμενόμενο, η πόλη του Άργους απορροφά μεγάλο μέρος από τα διαθέσιμα κονδύλια, και οι οικισμοί αφήνονται σε δεύτερη μοίρα, αφού δεν έχουν και πολλούς κατοίκους.
Βοηθώντας τα χωριά να ξαναβρούν… το χαμόγελό τους
Παράλληλα με την παραγωγή ελαιόλαδου, ο Φίλιππος δημιούργησε, μαζί με την Αρετή Σκαφιδάκη, μία ΜΚΟ για να βοηθήσει οικισμούς σαν την Αγριλίτσα να αναδείξουν τα πλεονεκτήματά τους και να ενώσει τους ανθρώπους ανά την επικράτεια που προσπαθούν να δώσουν νέα πνοή στην ελληνική ύπαιθρο. Την ονόμασε «Χαμόγελο του Χωριού», εμπνεόμενος σαφώς από το γνωστό οργανισμό για την προστασία των παιδιών.
«Το “Χαμόγελο” ξεκίνησε πριν έναν χρόνο περίπου, με αφορμή μία οικογενειακή επίσκεψη στη Βρετάνη. Μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση το πώς οι Γάλλοι προωθούσαν τα χωριά τους μέσα από άυλες δράσεις, τονίζοντας τα μοναδικά χαρακτηριστικά τους», λέει ο Φίλιππος. Σαν παράδειγμα φέρνει το χωριό Moncontour: «Είχανε βάλει διάφορες πινακίδες που παρουσίαζαν το χωριό στον επισκέπτη σαν να ήταν ένας ευγενής του Μεσαίωνα. Ήταν μια πολιτισμένη κατάσταση. Μπορούσες να κάνεις δραστηριότητες, υπήρχαν οργανωμένα μονοπάτια, σύνδεση της επίσκεψης με τα τοπικά αγροτικά προϊόντα. Εδώ κανείς δεν ασχολείται να αναδείξει τα χωριά και τα προϊόντα τους σε τοπικό επίπεδο».
Προσθέτει ότι η Γαλλία είναι μία από τις πιο προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες στην προώθηση της αποκέντρωσης, με κυβερνητικούς οργανισμούς όπως ο ACNT να αναλαμβάνουν δράσεις για την ισόρροπη ανάπτυξη όλων των περιφερειών της χώρας..
Το Χαμόγελο του Χωριού προσπαθεί να κάνει κάτι αντίστοιχο, ξεκινώντας από την Αγριλίτσα. Θέλει να αναδείξει το γενικευμένο πρόβλημα της εγκατάλειψης της υπαίθρου. Επίσης, θέλει να αλλάξει την προκατάληψη απέναντι στην ύπαιθρο, να δείξει ότι τα χωριά μπορούν να είναι πολιτισμένα.
«Γενικά, η Γαλλία είναι πρωτοπόρος της Αποκέντρωσης», μας μεταφέρει. «Η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί πραγματικά να πάρει αποφάσεις και έχει τα κονδύλια και το ανθρώπινο δυναμικό για να τις υλοποιήσει».
Αναδεικνύοντας μία περιοχή που δεν είχε καν όνομα
Για να προωθήσεις μία περιοχή, πρέπει πρώτα να δημιουργήσεις μία στιβαρή ταυτότητα που θα την καταστήσει αναγνωρίσιμη. Όμως, πριν το κάνεις αυτό, πρέπει να σιγουρευτείς ότι όλοι ξέρουν σε ποια περιοχή αναφέρεσαι.
«Πιο πριν, δεν υπήρχε καν όνομα να περιγράψει την περιοχή. Όλοι οι ντόπιοι ήξεραν κάποια χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από το Άργος, αλλά δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν ποια χωριά ανήκουν στην περιοχή και ποια όχι», θυμάται ο Φίλιππος. «Οπότε, ξεκινήσαμε από τα πολύ βασικά: να φτιάξουμε μία ταυτότητα τόπου, να ορίσουμε ποια χωριά αποτελούν την περιοχή και να δώσουμε ένα όνομα». Έτσι, γεννήθηκαν οι «κοιλάδες δυτικής Αργολίδας», τις οποίες θα προσπαθήσουν τώρα να προωθήσουν μέσω του «Χαμόγελου». «Όλα τα χωριά εδώ γύρω βρίσκονται σε κοιλάδες με ποτάμια, που με τη σειρά τους περικυκλώνονται από βουνά. Ήταν μονόδρομος, νομίζω το όνομα», εξηγεί ο συνομιλητής μας.
Σε αυτήν τη φάση, η ΜΚΟ έχει ξεκινήσει μία προβολή των κοιλάδων μέσα από το Instagram, ώστε πρώτα οι κάτοικοι να μάθουν τα μοναδικά στοιχεία του σημείου και δευτερευόντως να γίνει μία υποτυπώδης τουριστική προβολή.
Παράλληλα, είναι σε φάση υλοποίησης ένα master plan, σε συνεργασία με το Δήμο, που θα περιγράφει αναλυτικά την κατάσταση της περιοχής, τα δημογραφικά της στοιχεία και τις πιθανές λύσεις που μπορεί να δώσει είτε η ΜΚΟ είτε ο Δήμος είτε άλλοι φορείς. Παρά τους πολύ περιορισμένους του πόρους, ο Δήμος έχει ανταποκριθεί θετικά στο master plan και κάποια στιγμή θα γίνει η παρουσίασή του στους κατοίκους, για να γίνει και η απαραίτητη διαβούλευση..
Στο μέλλον, το «Χαμόγελο» θα τοποθετήσει κάποιες βασικές ταμπέλες πληροφόρησης σε μονοπάτια, ενώ επιθυμία είναι να οργανωθεί και ένας δρόμος του ελαιόλαδου, σε συνεργασία με τοπικά ελαιοτριβεία.
«Σε πανελλήνιο επίπεδο», προσθέτει ο Φίλιππος, «προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα δίκτυο φορέων που δραστηριοποιούνται στην κατοίκηση ορεινών οικισμών. Ίσως το πούμε “Τα πιο καινοτόμα χωριά της Ελλάδας”. Δεν θα είναι ένα άτυπο δίκτυο αλλά θα έχει τη δική του ενιαία ταυτότητα και προώθηση, ώστε να προωθηθούν με κοινή στρατηγική όλα τα χωριά που θα ενταχθούν».
Η πρώτη αναγέννηση χωριού μεταπολεμικά και άλλα σύγχρονα παραδείγματα
Μπορεί να μην πηγαίνει ο νους μας, αλλά ο Φίλιππος αναφέρει ότι το πρώτο πετυχημένο παράδειγμα αναγέννησης ενός ορεινού χωριού είναι το μεταπολεμικό Μέτσοβο. Τις δεκαετίες ‘50 και ‘60, το Ίδρυμα Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα υλοποίησε μία μεγάλη σειρά έργων και δράσεων που μεταμόρφωσαν την περιοχή. Μεταξύ πολλών άλλων, έφτιαξε ένα από τα πρώτα χιονοδρομικά κέντρα της χώρας, δεκάδες μονοθέσια σχολεία, λαογραφικό μουσείο, πρατήριο λαϊκής τέχνης, βουστάσιο και τυροκομείο. Μία σειρά επενδύσεων στην πρωτογενή παραγωγή και τον τουρισμό, λοιπόν, μαζί με ανάδειξη της τοπικής τέχνης, έφεραν το σύγχρονο θαύμα του Μετσόβου.
Σήμερα, μία άλλη προσπάθεια γίνεται στη Βαμβακού Λακωνίας, αυτήν τη φορά με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Εκεί, ο οργανισμός Vamvakou Revival έχει σαν στόχο τη δημιουργία ενός επανακατοικημένου χωριού-προτύπου βιώσιμη ανάπτυξης, με σύγχρονες συνθήκες ζωής, συντηρημένες υποδομές και καινοτόμες επιχειρηματικές πρακτικές. Προς το παρόν, το εγχείρημα επικεντρώνεται στην προσέλκυση επισκεπτών, μέσα από μια ολοκληρωμένη εμπειρία άθλησης και αναψυχής κοντά στη φύση..
Άλλα παραδείγματα αναβίωσης οικισμών από ολόκληρη την Ελλάδα είναι:
Καλοχώρι Ιωαννίνων-κοιλάδα Καλαμά: Μέσα από την ΚοινΣΕπ «ΟικοΤοπία», γίνεται προσπάθεια αναζωογόνησης του χωριού με τη λειτουργία συνεργατικού καφενείου, που θα σερβίρει τοπικά προϊόντα, καθώς και τη δημιουργία επισκέψιμων κήπων και πρότυπου παραδοσιακού σπιτιού.
Φουρνά Ευρυτανίας: Το χωριό έγινε viral το προηγούμενο διάστημα λόγω της έκκλησης που έκαναν η δασκάλα και ο ιερέας του για εγκατάσταση κάποια οικογένειας με παιδιά, ώστε να μην κλείσει το σχολείο. Τελικά, μέσω της ΑΜΚΕ «Νέα Ζωή στο Χωριό» εγκαταστάθηκαν όχι μία άλλα δύο οικογένειες, και άλλες πέντε εξετάζουν το ενδεχόμενο να ακολουθήσουν.
Νότια Κυνουρία: Με τη συμβολή της τοπικής αυτοδιοίκησης, η Νότια Κυνουρία ακολούθησε μία συγκροτημένη προώθηση του τουριστικού της προϊόντος. Πλέον θεωρείται ένα από τους πιο ανερχόμενους αναρριχητικούς προορισμούς διεθνώς, κάτι που δίνει πνοή ζωής σε όλους τους γύρω οικισμούς.
Ανατολικό Ζαγόρι: Η ΚοινΣΕπ «Τα Ψηλά Βουνά» επικεντρώνεται στη δημιουργία ενός δικτύου αλληλοϋποστήριξης. Στοχεύει στην επανακατοίκηση και την αξιοβίωτη ολοκληρωμένη ανάπτυξη των ορεινών περιοχών όλης της Ελλάδας, ξεκινώντας από το Ανατολικό Ζαγόρι.
«Μία σειρά περιοχές δεν σώζονται πλέον»
Ολοκληρώνοντας το ρεπορτάζ, ζητάμε από τους συνομιλητές μας μία τελευταία κουβέντα για το μέλλον της ελληνικής υπαίθρου.
Ο Φίλιππος πιστεύει ότι οι ορεινοί οικισμοί της χώρας (τουλάχιστον ένα μεγάλο μέρος από αυτούς) μπορεί να έχει καλύτερη μοίρα, αλλά χρειάζεται αλλαγή παραδείγματος και μια συνολική προσέγγιση: «Υπάρχουν πολλές φιλοσοφίες για την αναβίωση της υπαίθρου. Κάποιες, όπως η περμακουλτούρα, εστιάζουν σε μια εναλλακτική οικονομία, με πλήρη αυτονομία και αλληλεπίδραση με τη φύση. Άλλα μοντέλα βασίζονται στην αναγέννηση περιοχών από Δήμους. Άλλες περιπτώσεις, όπως τα Φουρνά Ευρυτανίας ή η Σικελία στην Ιταλία, καλούν κόσμο να έρθει στην περιοχή προσφέροντας δωρεάν ή πολύ φτηνή στέγη. Εγώ θα επέλεγα μια πιο ολιστική φιλοσοφία. Πρέπει ο τόπος να δίνει τα εργαλεία για να φτιάξει κάποιος τη δική του επιχείρηση και να μπορεί να ζήσει αξιοπρεπώς με την οικογένειά του. Τι σημαίνει αυτό; Υποδομές υγείας, μεταφοράς, αγροτικής παραγωγής. Σημαίνει ήπια τουριστική ανάπτυξη. Σημαίνει σεβασμός στην τοπική αρχιτεκτονική και το περιβάλλον»
Παράλληλα, ο Φίλιππος τονίζει την ανάγκη να αλλάξει το πλαίσιο λειτουργίας της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτήν τη στιγμή είναι αποστερημένη από αρμοδιότητες, πόρους, εξουσίες, και συχνά οι αιρετοί αρκούνται στη δημιουργία έργων βιτρίνας ή… πελατειακών δικτύων. Ως προς αυτό, δεν δηλώνει ιδιαίτερα αισιόδοξος, βλέποντας το ελληνικό κράτος να λειτουργεί διαχρονικά με αθηνοκεντρικό τρόπο.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου